Donald Trump’s reactie na zijn recente ontmoetingen met Vladimir Poetin en Volodymyr Zelenskyy was even onthullend als verontrustend. Met een nonchalante schouderophalingen gaf hij in feite aan dat de strijd in Oekraïne zal voortduren als Kyiv en Europa zijn plan niet omarmen. De boodschap was duidelijk: accepteer de voorwaarden van Poetin, of maak je op voor een eindeloze oorlog. Deze houding reduceert de oorlog tot een onderhandelingsmiddel voor Trump’s persoonlijke erkenning op het wereldtoneel. Het ontnemt de schijn van alliantie en legt de nutteloosheid van de huidige betrokkenheid van Washington bloot, die is verschoven van waarborg voor vrijheid naar een wapenleverancier die betaald wil worden.
Europa heeft deze verandering al gevoeld. Waar de Verenigde Staten ooit de onmisbare veiligheidsactor aan de andere kant van de Atlantische Oceaan waren, zijn ze nu onvoorspelbaar, transactioneel en in veel opzichten losgezongen van de werkelijke gevolgen van het conflict. Voor Europeanen is Oekraïne geen abstracte strijdplek, maar een kwestie van continentale stabiliteit en overleving. De benadering van Trump—territoriale concessies aan Rusland in ruil voor een twijfelachtige vrede—wordt terecht als onacceptabel gezien. Dit zou betekenen dat agressie beloond wordt, dat het internationale recht verzwakt en dat de rest van Europa wordt blootgesteld aan toekomstige dwang van Moskou.
Het paradoxale is dat Trumps theatrale “onderhandelaar”-houding, in plaats van de centrale rol van Amerika te versterken, juist de irrelevantie van de VS in Europa versnelt. Door zich naar de eisen van Poetin te buigen, ondermijnt hij het oprichtingsprincipe van NATO voor territoriale verdediging en dringt hij Europeanen om alternatieven te overwegen. Europa heeft diplomatiek gespeeld, vriendelijk ogend om Trumps woede te vermijden, terwijl het stilletjes het gewicht van leiderschap naar zichzelf verschuift. Het is een slim spel: erken de aanwezigheid van Washington, maar bereid je voor om het roer in zowel politieke als militaire zin over te nemen.
De waarheid is dat Europa volledig in staat is om leiderschap te tonen als het dat wil. De EU en het VK samen hebben de op één na grootste economie ter wereld, bezitten geavanceerde defensie-industrieën en beschikken over aanzienlijke militaire capaciteiten wanneer deze worden samengevoegd. De vraag is nooit geweest of Europa het kan, maar of het bereid is om als één strategische entiteit op te treden. De oorlog in Oekraïne dwingt tot deze transformatie. Europa heeft niet langer de luxe om veiligheid als een gedelegeerde Amerikaanse functie te beschouwen.
De directe prioriteit zou moeten zijn om Oekraïne in staat te stellen te weerstaan. Europa heeft al een door Tsjechië geleide initiatief gelanceerd om wereldwijd artilleriegranaten aan te schaffen, een pragmatische tijdelijke oplossing totdat Europese fabrieken genoeg zelf kunnen produceren. Luchtverdediging is een andere dringende noodzaak, en Europese landen hebben de systemen—Patriots, SAMP/T, IRIS-T—om Oekraïense steden te beschermen als ze effectief worden samengevoegd en afgewisseld. Dit zijn geen langetermijn dromen, maar concrete stappen die binnen enkele weken en maanden kunnen worden opgeschaald. Door financieringsstromen te combineren met operationele coördinatie kan Europa voorkomen dat Rusland profiteert van productievertragingen of politieke verlamming.
Financieel is de architectuur al aanwezig. De EU heeft een Oekraïne-fonds opgericht om voorspelbare macro-financiering te bieden, en het heeft de politieke wil om bevroren Russische activa opnieuw in te zetten voor defensie en wederopbouw. Met of zonder Amerikaans geld kunnen deze mechanismen ervoor zorgen dat Oekraïne niet zonder middelen komt te zitten. Belangrijker nog, het plaatsen van financiering op een automatische, terugkerende basis verwijdert de onzekerheid van politieke drama—iets dat de Amerikaanse begrotingen onder de schaduw van Trump heeft gekweld. Europa heeft de middelen om de steun aan Oekraïne stabiel, geloofwaardig en beschermd tegen veto-politiek te maken.
Op de middellange termijn moet de focus verschuiven naar permanente capaciteiten. De Europese defensie-industrie schaalt op onder programma's zoals ASAP, EDIP en EDIS, die zijn ontworpen om de productie van munitie tegen eind 2025 tot ten minste twee miljoen granaten per jaar te verhogen. Langdurige raamcontracten met Europese fabrikanten zouden niet alleen voldoen aan de behoeften van Oekraïne, maar ook de eigen voorraden van Europa weer opbouwen. Tegelijkertijd zou het integreren van Oekraïne in gezamenlijke luchtverdedigingsnetwerken, ISR-deling en trainingsprogramma's het kader creëren voor een de facto veiligheidsgarantie. Dit is het begin van een “Artikel-5-achtige” regeling zonder te wachten op consensus binnen NATO.
Politiek gezien heeft Europa een kant-en-klaar platform in de Europese Politieke Gemeenschap, die de EU, het VK en andere belangrijke partners omvat. Dit forum kan de plek worden waar de toekomst van Oekraïne wordt vormgegeven, waar sancties worden afgestemd en waar de boodschap aan Rusland consistent blijft. Geen gefragmenteerde stemmen meer, geen afwachten tot Washington het script dicteert. De diplomatie van deze oorlog moet toebehoren aan degenen die ernaast wonen. Europa wint aan geloofwaardigheid, niet door zich achter Amerikaans leiderschap te verstoppen, maar door zelf naar voren te stappen.
De uitdagingen zijn natuurlijk reëel. Hongarije heeft herhaaldelijk de EU-defensiefinanciering obstructie, en Slovenië heeft ook gewankeld. Italië, dat recentelijk meer ondersteunend is geweest, zou kunnen terugschakelen naar ambivalentie als de binnenlandse politiek verschuift. Maar Europa heeft geen unanimiteit nodig om te handelen. Een coalitie van bereidwillige staten—Frankrijk, Duitsland, de Nordics, Polen, de Baltische Staten en het VK—kan intergouvernementele fondsen en gezamenlijke aankopen vooruit helpen. Constructieve onthouding, al onderdeel van de EU-buitenlands beleid regels, biedt een manier om verstoringen te omzeilen zonder de unie te breken.
De resultaten van zo'n koerswijziging zouden binnen een jaar tastbaar zijn. Met stabiele munitieleveringen zou de Oekraïense artillerie een constant tempo kunnen aanhouden in plaats van te fluctueren met de donorpolitiek. Met gezamenlijke luchtverdediging zou de terreurcampagne van Rusland tegen burgers en infrastructuur minder zwarte-outs en slachtoffers met zich meebrengen. Met langdurige contracten op hun plaats, zou de defensie-industrie van Europa uitbreiden en moderniseren, terwijl het tegelijkertijd zijn eigen afschrikcapaciteiten veiligstelt. En diplomatiek gezien zou Europa de basis leggen voor elke onderhandeling, en ervoor zorgen dat Oekraïne—niet Trump, niet Poetin—zijn eigen lot bepaalt.
Contrast dit met Trumps schouderophalingen. Zijn houding vertelt Europa en Oekraïne dat, tenzij ze zich aan zijn kader onderwerpen, hij tevreden is om het bloedvergieten voort te laten duren. Dat is geen staatsmanschap, noch is het een alliantie. Het is de afdracht van verantwoordelijkheid die als leiderschap vermomd is. Het bevestigt dat Washington, tenminste onder Trump, geen betrouwbare architect van vrede in Europa is. Het continent moet daarom de Amerikaanse betrokkenheid beschouwen als optioneel en zelfzuchtig, en niet beslissend.
Wat Europa nu wint door naar voren te stappen, is meer dan alleen controle over de Oekraïense oorlogsinspanning. Het wint strategische autonomie—de mogelijkheid om zichzelf en zijn buren te verdedigen zonder hostage te zijn van Amerikaanse verkiezingscycli. Het wint diplomatiek gewicht op het wereldtoneel, en bewijst dat het uitkomsten kan vormgeven in plaats van er slechts op te reageren. En het wint geloofwaardigheid in de ogen van zijn eigen burgers, die terecht verwachten dat Europa zijn eigen veiligheidsbelangen direct verdedigt.
Deze oorlog is niet ver van Europa; het is een strijd om de normen die ten grondslag liggen aan zijn vrede en welvaart. Het alternatief van de leiding nemen is accepteren dat buitenstaanders zijn lot zullen dicteren, zelfs wanneer die buitenstaanders onverschillig zijn voor zijn overleving. Trumps schouderophalingen kunnen ooit worden herinnerd als het keerpunt: het moment waarop Europa zich realiseerde dat het zich zijn veiligheid niet langer kon veroorloven uit te besteden. De keuze is nu duidelijk maar bevrijdend. Ofwel Europa gedraagt zich als een geopolitieke volwassene, of het blijft voor altijd afhankelijk wachten op de Amerikaanse stemming.
Het betere pad is duidelijk. Europa moet nu handelen, met of zonder Washington, om de verdediging van Oekraïne te waarborgen, de eigen productie op te schalen en met één stem te spreken in onderhandelingen. Als het dat doet, zal het niet alleen de vrijheid van Oekraïne veiligstellen, maar ook zijn eigen rol terugwinnen als volwaardige actor in de wereldpolitiek. Over een jaar zou het continent sterker, meer verenigd en geloofwaardiger kunnen zijn dan het in decennia is geweest. Trumps irrelevantie, vermomd als zelfvertrouwen, benadrukt alleen maar de urgentie. Het moment van Europa is aangebroken—als het moedig genoeg is om het te grijpen.
